Bu sabah erken uyandım, saat 10:00 üzere. Hintli kahyam çabucak buz üzere mimoza kokteylimi, sıcak krosanlarımı ve Borneo kahvemi getirdi. TV’yi açıp Bloomberg’de (hakikisi, yani İngilizce olanı) keyfimi yerine getirecek finansal faciaları seyretmeye koyuldum.
Ve.. çabucak buldum da. Evvel ABD eski Hazine Müsteşarı Lawrence Summers’la söyleşi yaptılar. İhtiyar kurt, “Covid-19 ABD’nin karşı karşıya olduğu en kıymetli ulusal güvenlik riskidir” buyurdu. Sonra bir hekim bayana bağlandılar. O da Covid-19’un 6 ay içinde dahi bitmeyeceğini, geçmişte bu cins küresel salgınların 3 yıl sürdüğünü ekledi.
Tüm dünyada toplum içinde aşı terslerinin oranı %15-25 ortasında değişiyor. Bizde de %20. Bu insanların fikrini değiştirmek nerdeyse imkansız. Covid-19’un sonunu getirecek sürü bağışıklığına erişmemizin önündeki birinci mani bu. İkincisi ise, mRNA tipi yeni teknoloji aşıların dahi 6-9 ay içinde müdafaa tesirinin aşınması. Yani, 3, tahminen 4-5 doz aşı olmamız gerekecek.
Temmuz ayı prestijiyle geniş kapsamlı işsizlik oranı %23.5, yani her dört çalışandan biri işsiz ya da yarı-işsiz. Buyrun tablo aşağıda:
Turizm dönemi orman yangınları yüzünden bitti, ya da bitecek. Biraz evvel Temmuz ödemeler istikrarı istatistiklerine baktım, bu sene Ocak-Temmuz devri brüt turizm geliri $7 milyar civarında. Düşünün pandemi öncesi iktisada net $22-23 milyar akıtan bir sanayiden geriye bu kalmış. Turizmin en az 600 bin şahsa mevsimlik iş sağladığını, ona hizmet eden tedarik işkollarıyla birlikte, tahminen 1.5 milyonun geçim kapısı olduğunu hatırlayalım. Kış aylarında bu beşerler da işsiz kalacak. Onları emecek alan, ucuz hizmet dalı, yani perakendeciler, AVM’ler, cadde mağazaları, vs. Velakin, epidemi esnasında e-ticarete alışan halkımız artık bu mecralarda alışverişi azaltıyor.
Yani, organize perakende personel çıkartacak, davet merkezi ve e-ticarette çalışabilecek değişik marifetli bir istihdam profili arayacak. Kaç kişi işsiz kalır? Bilmek güç, fakat kış aylarında istihdam görüntüsünü karartacak bir gelişme bu değişim.
Aslında daha Temmuz bilgilerinde iktisat yavaşlamaya başlamış. Sanayi üretimi aylık %4.2 gerilerken, nedeni Bayram tatili değil. Bilhassa sermaye malı üretiminde daralma besbelli. Yani, iş dünyası 2 çeyrek süren sabit sermaye yatırımı atılımı periyodunu yaz aylarında tamamlamış gözüküyor. Sanayi de fazla taze istihdam talep etmez. Temmuz’da aylık (reel) perakende satışlar yalnızca %0.7 arttı, üstelik Bayram alışverişi de vardı. Tüketici kredileri nominal bazda hala büyüyor, lakin gerçek bazda daralıyor.
Yani, tüketim sanıldığı kadar güçlü değil. Nihayetinde kış aylarında geçen kış gördüğümüz %28’ler civarında geniş kapsamlı işsizliğe geri dönmemiz mümkünlük dışı değil. Lakin, geçen kışa göre olumsuz farklar var. Mesela, artık pandemiye endeksli nakit takviyeleri sona erdi. Kredileri parasız verseniz alacak şirket bulamıyorsunuz. Hane halkı da kredi limitlerini doldurdu. Zati hükümet tüketici kredilerini sınırlamaya çalışıyor diyorlar. En değerlisi, işsiz kalacaklar geçen kış ellerindeki birikimleri yiyip bitirdiler.
Bizi bekleyen toplumsal faciayı anlatabildim mi size? Bu facia evvel göçmenlerden hınç çıkartma olarak tezahür eder. Sonra da halk sokaklarda hükümetten hesap sorar. Esasen, YouTube’da dolaşan görüntülere bakarsanız, AKP milletvekilleri pek halk içinde dolaşamıyor.
İşte bu noktada, U-dönüşü yapıp siyaset kulvarına girelim. Size Eylül başı prestijiyle AKP-MHP’nin oy oranını vereyim: Kararsızlar dağıtıldıktan sonra %41.5! Nerden biliyorum? Zira, grubumuz kelebek koleksiyoncusu titizliğiyle her yayınlanan anketi toplayıp, ortalamasını oluşturuyor.
Pekala, Liderim Erdoğan’ın onaylanma oranı? Yerlerde sürünüyor. Aşağıda Yöneylem anketinden iki kare size görüntüyü anlatmaya kâfi.
Neden bu türlü? Bu yazacaklarımı anket şirketleri ve siyaset uzmanları kavramadı ancak ekonomistler çok iyi bilir. Seçmenin karnı tok olduğunda ideoloji, etnik kimlik, mezhep, özgürlükler, deplasmanda kazanılan askeri muvaffakiyetler üzere mevzular parti tercihini tesirler. Fakat aç beşerler yalnızca onları aç bırakanlardan intikam için oy kullanır.
Erdoğan ve AKP-MHP ittifakının bu kış havlu atacağını düşünmemin dört temel nedeni var:
-Covid-19 kapanma ve kapatmaları geri gelecek.
-Gıdanın yanına bir de kira enflasyonu eklendi, elektrik dağıtım şirketleri de ziyanda, ivedilikle artırım istiyor. Bunlar yapısal problemler. İktisat siyaseti değiştirerek yahut perakende mağazasını basarak çözemezsiniz. Yapısal ıslahatlar lazım, mesela elektrik üretiminde yeşil ve yerli güce dönmek. Mesela, tarımda hektar başına randımanı artırmak için çiftçiyi ağır biçimde eğitmek.
-Üçüncü neden göçmenler. Halk artık bıktı. Yalnız işleri çaldıkları için değil, toplumsal yaşama ahenk sağlayamadıkları için. Türkiye’de kayıtlı-kayıtsız en az 6 milyon göçmen var. Yani, nüfusun nerdeyse %8’i son 5 yıl içinde mahalleye geldi. Akıl almaz bir toplumsal yabancılaşma yaşıyor Türkiye.
-Dördüncü neden ise yukarda uzun uzun uzadıya anlattığım işsizlik.
Pandemiyi büsbütün yensek de kaybolan işler geri gelmez. Zira istihdam ikame eden Sanayi 4.0, Yapay Zeka ve Objelerin Internet’i pandemi esnasında 10 yıllık inkişafını 2 yılda yaptı. Türkiye’ye artık lisan bilen, bilgisayar kodu yazabilen, makinalarla çalışmaya aşina bir işgücü lazım da, imam hatipler bunları yetiştirmekte zorlanıyor biraz.
Siz, Pahalı Okurum, gelecek seçimde oy verirken emekliliğinizi düşünün. Şayet 20-40 yaşları ortasındaysanız, emekli maaşınızı kim finanse edecek? Hala tarım-dışı çalışan sayısı 25 milyon. Bunları üçte biri de sigortasız, yani SGK yalnızca 15 milyondan prim topluyor. Emekli sayısı ise 10 milyona dayandı. Dünyada bir toplumsal güvenlik sisteminin kendini finanse etmesi için en az 3 çalışana bir emekli düşmesi lazım. Bizde bu artık imkansız hale geldi. Zira, nüfus süratle yaşlanırken, en büyük ekonomik varlığımız olan genç nüfusa da iş bulamıyoruz.
Websitemdeki yenilemeler burada: FÖŞ seminer: Kurlar nasıl belirlenir, 2022 yılında kurlar nereye masraf?
FÖŞ – KAGİDER İktisat Sohbeti
Para Tahlil
