✔ Türkiye yurtiçinden yaptığı borçlanmada döviz cinsi olanlara giderek daha fazla yük veriyor. Haziran sonu prestijiyle iç borç stokunun yüzde 26’sı döviz cinsinden. Merkezi idarenin iç ve dış toplam borcunda döviz cinsinden olanların hissesi da yüzde 58’i buldu.
✔ Eski bir Hazineci dövizin hissesindeki bu artışı değerlendirirken “Devlet kalpazanlık yapıp döviz basamayacağına nazaran ödeme vakti geldiğinde gereksinim duyulacak döviz yeni borçlanmaları gerektirecek” diyerek şimdiden uyarıyor.
Bazen ülkenin gündemi bir bahse öylesine odaklanmayı gerektirir ki, başka hususları unutur ya da önemsemezsiniz. Hani o başka hususlara değinince asıl sorunu ihmal ediyormuş üzere bir pay kapılırsınız. Türkiye şu günlerde şimdiye kadarki en büyük doğal afetlerinden birini, biraz geride kalır üzere olmakla birlikte böylesine büyük bir yangını yaşarken sıradan ekonomik mevzulara değinmek güya biraz tuhafmış üzere geliyor. Lakin değinmek de gerekiyor; hele hele devletin Hazinesi de için için yanıyorken… Merkezi idarenin borç durumuna bakınca Hazine’nin nitekim de adeta için için yandığını gördük… Güya dışarıdan şimdi pek hissetmediğimiz içeride biriken bir kor var!
Borçlanmanın çok temel bir kuralıdır:
“Gelirin hangi para cinsinden ise o para cinsinden borçlan!”
TL maaş alan ya da TL kazanan birinin gidip döviz cinsinden borçlanması hiç makul değil, o denli değil mi…
Ya da tümüyle yurtiçine ve TL cinsinden satış yapan bir şirketin tutup yurtdışından döviz cinsinden borçlanması…
Hem zati bunun sakıncaları görüldüğü için döviz yararı olmayan şirketlere döviz cinsinden borçlanma kısıtlaması getirildi ya…
Bir idare düşünün, vatandaşına ve şirketlerine “Geliriniz döviz değilse döviz cinsinden borçlanmayın, çok ziyana uğrarsınız” diye ihtarda bulunuyor, hatta yasak getiriyor ve bunu çok haklı olarak yapıyor; ancak gelin görün ki kendisi döviz cinsinden borçlanıyor.
Kastettiğimiz içerden dövizle borçlanma
Durun durun çabucak itiraz etmeyin; dış borçlanmayı kastediyor değiliz. Milletlerarası borçlanma doğal ki döviz cinsinden yapılacak, biz yurtiçinden dövizle olan borçlanmayı kastediyoruz.
Hazine ve Maliye Bakanlığı dataları 2003’ten başladığı için biz de o yıldan bugüne kadar olan periyoda baktık. İç borç stokunun bir kısmının döviz olduğunu evvelki yıllarda da görüyoruz. 2003- 2011 periyodunda de iç borcun bir kısmı döviz. Bu, bir manada 2001 krizinin tortusu olarak devam etmiş.
2012’de iç borç stokunda döviz sıfırlanmış, tablo tertemiz olmuş! 2017’ye kadar döviz cinsi iç borç sıfır.
Döviz cinsi iç borçlanma 2017’de tekrar başlamış, geçen yıl çok büyük bir artış yaşanmış ve bu yılın haziran ayı sonunda 290 milyar liralık bir döviz cinsi iç borç stoku birikmiş.
TL cinsi stok 845 milyar, döviz cinsi olan 290 milyar ve toplam iç borç stoku 1 trilyon 135 milyar.
Yani son datalara nazaran iç borcumuzun yüzde 74’ü TL cinsinden, yüzde 26’sı ise döviz cinsinden.
Dövizin toplamdaki hissesi yüzde 58
İç borçta da döviz cinsine tartı verilmeye başlanması toplam borçta döviz cinsi olanların hissesini rekor seviyeye taşıdı. 2003’te yüzde 46 olan ve 2010’da yüzde 27’ye kadar gerileyen merkezi idarenin toplam borç stokunda döviz cinsinden olanların hissesi bu yıl haziran prestijiyle yüzde 58’i aştı.
“ORİJİNAL GÜNAH İŞLENİRKEN SEYREDİYORUZ”
Bu hiç hayra alamet olmayan gidişatı sormak için eski Hazineci bir dostumu aradım. Zati sayıların nasıl seyrettiğinin ve borçlanma tercihlerinin ne tarafta olduğunun farkında, ben sorumu tamamlamadan cevap verdi:
“Bir günah işleniyor ve seyrediyoruz!” “Günah mı, ne günahı” demeye kalmadan o devam etti:
“Biliyor musun, gelişmekte olan ekonomilerde hazinelerin ulusal paraları yerine dövizle iç borçlanmaya gitmelerine ‘orijinal günah sorunu’ denir. Bu tarifin maksadı, döviz geliri olmayan kamu hazinelerinin, hangi nedenle olursa olsun dövizle borçlanmasının yaratacağı aksiliğe dikkat çekmektir.”
Yeni bir kavram öğrenmiştim; yepyeni günah sorunu!
Arkadaşım eski Hazineci idi; birebir vakitte bilgisi ve hususlara yaklaşımı da biliyorum tam bir hazine üzereydi:
“Ekonomisi olağan olan hiçbir devlet, vatandaşından vergi alırken yahut gelir toplarken, kendi egemenliğinde olmayan bir para cinsinden süreç yapmayı kabul etmez. Bir devlet kalpazan olamayacağına nazaran, öbür ülkenin parasını basamaz. Yalnızca kendi ulusal parasını basma yetkisi olduğunu bilir. O vakit yabancı parayla borçlanmak kamuya ekstra yük getirmeye aday çok riskli bir uygulamadır.”
Eski Hazineci arkadaşım gidişatı korkuyla izlediğini belirtti:
Ne üzere yanlışlar yapıldığını sorduğum arkadaşım “Hangi birini saysam ki” dercesine bir tavır takındı:
“Varlık barışıyla dışarıdan döviz getirenler yahut öteki nedenlerle elinde altın ya da döviz bulunduranlar yüksek faiz ödenerek ödüllendiriliyor. Bir yatırımcı elindeki euroyu mahallî bankaya yatırsa yıllık yüzde 1 civarında faiz geliri elde edebiliyor. Tıpkı parayı Avrupa’da bir bankaya yatırsa ya da orada kamu tahvili alsa, faiz getirisi negatif. Yani ihalede örneğin 103 euro veriyor ve vade bitiminde 100 euro almayı kabul ediyor. Bizimle olan farka bakar mısın, değil getiri elde etmek, para kaybediyor.”
Yazının tamamı burada.
Para Tahlil
