İskoçya’nın yetiştirdiği en kıymetli düşünürlerden biri olan Niall Ferguson’un Bloomberg için kaleme aldığı “The World’s Cascade of Disasters Is Not a Coincidence” (Dünyanın yaşadığı felaketler zinciri tesadüf değil) başlıklı makale FÖŞ için hakikaten bir “Uyan ve kahveyi kokla” anı oldu. Çoktandır başımda bölük pörçük düşündüğüm bir çok bağımsız süreci tek bir çerçevede toparlamamı sağladı Ferguson.
Hoş Türkiyemiz’in de doğal ve AKP imali afetlerden kırıldığı bu günlerde Ferguson’un tezlerini size yansıtmanın hayatımızı tayin edenin “kader” değil Tabiat Ana’nın kendini müdafaa refleksi olduğunu görmek açısından değerli olduğunu düşünüyorum.
Ferguson’un makalesinde iki temel tez buldum. Birincisi, dünya nüfusu tabiatın taşıyabileceği üst sona erişti. Doğal mekanizmalar nüfusu azaltmak için devreye girdi. İkincisi ise, Evrim Teorisi de devrede. En zayıf ve istikrarsız olanlardan başlayarak, toplumlar birer birer kırıma uğrayacak. Çok karamsar tezler bunlar. Ancak verilen örnekler ve istatistikler insanı derin derin düşünmeye zorluyor.
Hala dünya nüfusu 8 milyar civarında. Birleşmiş Milletler’e nazaran bu yüzyılın sonunda 10.9 milyara yükselecek. Bu çok kuşkulu. Teknolojik gelişmeler ve yaşadığımız müsrif hayat adeta hayat müddetimizi kısıtlamak için bir biriyle yarışıyor.
Daha fazla tarım ve hayat alanı yaratmak için çevreyi zalimce iğfal ediyoruz, bu sayede daha evvel bizimle teması olmayan canlı çeşitlerinde bulunan virüsler bize sıçrayıp pandemiler üretiyor. Hava seyahati sayesinde bu hastalıklar süratle tüm küreye yayılıyor. Her akarsuya baraj inşa ederek, iklim değişikliği yüzünden daha sık rastlanan sel ve taşkınların afete dönmesini kolaylaştırıyoruz.
Tarihte bu türlü aptalca yaşamanın Tabiat Ana tarafından nasıl cezalandırıldığının çok acı bir örneği var. Avrupa’nın Kara Veba salgını. (Mezo-Amerika kültürleri de örnek gösterilebilir aslında.) 1300’lerin başlangıcında Avrupa’nın nüfusu vaktin teknolojisinin taşıyabileceğinin ötesine geçmişti (390 milyon). Daha salgın Kıta’yı vurmadan, İngiltere’nin nüfusu daralmaya başlamıştı bile. Ardından birkaç yıl hasadın makûs geçmesi, aslında bağışıklığı düşük nüfusu pandemiye kurban etti.
Kara Veba yalnız nüfusu azaltmakla kalmadı, geri dönüşü olmayan toplumsal ve ekonomik bir evrim de başlattı. Öncelikle, emek havuzu azaldığı için, derebeyleri serfleri köle olarak kullanmaya kalktı ve isyanlar çıktı. Kentlere göç arttı, kentlerde emek birinci kere yazılı olarak haklarını teminata aldı, gerçek fiyatlarda yüzyıllar sürecek bir yükseliş başladı. Hayat mühletleri kısalırken, motamot günümüzde olduğu üzere, Fransa ve İngiltere işleri daha da berbata götürmek için 100 Yıl Savaşları’na giriştiler. Ordular hastalıktan kırılıncaya kadar savaştılar. Hiçbir sonuç alınamadı, lakin Evrim Teorisi kendini göstermişti. Nüfus tabiatın taşıyabileceği tabana geriledi.
Günümüze döndüğümüzde, insanlığın çok da fazla ders almadığını görüyoruz. ABD’nin Vietnam’daki yanlışını tekrarlayıp ani bir kararla askerlerini çekmesi akabinde, Afganistan çökmeye aday birinci ülke. Turizm gelirlerini kaybedince iktisadı darmadağın olan Küba’da toplumsal karmaşa iç savaşa dönüşebilir. Avrupa’da Belarus da kendini yakmaya aday bir başka ülke.
Lider Jovenel Moise’nin suikaste kurban gittiği Haiti hiçbir vakit istikrar bulamamıştı, artık dağılma sürecinde. Myanmar’da ordu zıddı isyanlar iç savaşa dönüşebilir.
Besin Krizi Küresel Raporu’na nazaran, 2020’da 55 ülkede 155 milyon insan açlık hududunda yaşıyor. 2019’dan 2020’ye 20 milyon çoğaldı bu sayı. Dünya Barış Enstitüsü tarafından derlenen Global Barış Endeksi’ne nazaran, Azerbaycan, Belarus, Burkina Faso, Honduras ve Zambiya 2020’de politik istikrar ölçümleri en süratle gerileyen 5 ülke.
Lakin, politik istikrar kaybı bu ülkelere özel değil. 46 ülkede şartlar bozulurken, şiddet içeren toplu şovlarda yıldan-yıla %10 artış kaydedildi.
Üstelik, politik şartları bozulma sergileyen ülkelerin hepsi yoksul de değil. Meksika, Brezilya, Dominik Cumhuriyeti ve en acısı bir vakitler Orta Doğu’nun Paris’i Lübnan derin sarsıntılar yaşıyor. Afrika’nın en güçlü ülkesi Güney Afrika Cumhuriyeti’nde eski lider Zuma’ya verilen mahpus cezası sonrası çıkan şovlarda 200 kişi hayatını kaybetti.
Tahminen dışardan belirli olmuyor, fakat ABD de olağandışı bir istikrarsızlık periyoduna girdi. Minneapolis’te polisin zenci George Floyd’u taammüden öldürmesi ardından cinayetler %25 fırladı. Güney’den göçmen akımı önlenemiyor. En berbatı Trump’ın zehirli ideolojisi toplumu bölmeye devam ediyor. Cumhuriyetçiler süratle silahlanırken her 5 Amerikalıdan biri Covid aşılarının içinde onları denetim edecek elektronik yongaların gizli olduğu fikrinde.
Dünya Barış Enstitüsü’ne nazaran, yukarda naklettiğim olaylar zinciri pandemi tarafından tetiklenmedi. Son on yıldır, şiddet içeren toplumsal karmaşa daima olarak yükseliyor. IMF uzmanları Metodij Hadzi-Vaskov, Samuel Pienknagura ve Luca Ricci’ye nazaran, toplumsal karmaşa ve GSYH ortasında aksi bir döngü var. Seyahat tipi majör bir toplu şov 6 çeyrek içinde yıllık ulusal geliri 1 puan (yüzde bir) azaltıyor.
Ek olarak, Arap Baharında şahit olduğumuz üzere, toplu şovlar bulaşıcı. Episenterden (merkez) başlayıp etrafa yayılıyor.
Nedensellik ispatı her vakit zordur. Küresel toplumsal çalkantı çağını Covid-19 ve global ısınma mı tetikliyor, yoksa homo sapiens artık fazla çoğaldı kendi kendini yemeye mi başladı, bilmek güç. Ancak dünya değimiz kapalı sistemin istikrardan gitgide uzaklaştığını gözlemek kolay. Tahminen de Jeff Bezos, Elon Musk ve Richard Brunson üzere milyarderlerin uzayı kolonileştirme teşebbüslerinin altında yatan güdü Dünya’nın home sapiens’e uzun mühlet yuva misyonu yapamayacağı sezgisi.
Gerek mühendislik, gerekse iktisatta temel kural, değişkenlerde yapılacak ufak ayarların denklemin sonucunda da ufak değişikliklere yol açmasıdır. Bunlara linear sistemler diyebiliriz. Ancak iklim ve uygarlık linear değil. Pekala Kelebeği tipi sistemlerde yaşıyoruz biz. Sistemin hassas noktalarından birini kaşırsanız, faz değişikliği başlar. Yani, tüm parametreler değişir, yeni dünyaya geçiş yaparız.
Bence bu noktaya gelip, ayağımızı çizginin ötesine attık. Üzülerek söylüyorum, ne Güzelim Yerküre’yi, ne de uygarlığımızı bu günkü haliyle sürdürmek mümkün değil.
Bunları yazarken de ıslahatların faydasız olduğunu ya da tam sürat felakete gittiğimizi argüman etmiyorum. Süratle değişerek bağışıklık sistemini güçlendirenler uzun vadede daha az hasar görür. Tabiat sürprizlerle doludur, bir bakarsınız, yeni dünya bir kabus değil, beklenmeyen bir cennettir-hayatta kalmayı becerenler için.
FÖŞ
Şahsi websiteme bir göz atın, daima yenilenir. İşte yenilemeler için link
Bu cins tahlilleri nizamlı takip etmek için, Facebook linkim
Para Tahlil
