IMF’nin yıllık Türkiye iktisadı gözden geçirme raporu geçen hafta yayımlandı. Varsayım edilebileceği üzere Washington’da yerleşik milletlerarası mali kuruluşun piyasacı ezberlerinden vazgeçemediği, buna rağmen salgın periyodunda halka ve küçük işletmelere yönelik nakdi yardımlar konusunda Türkiye iktisadını yönetenlerden daha insaflı davrandığı, bütçeden daha fazla kaynak ayırabileceğini vurguladığı görülüyor.
IMF raporunun değerlendirmesine ayırdığımız bugünkü yazımız üç kısımdan oluşuyor; evvel çalışmanın temel bulgularını özetliyor, ikinci kısımda olumlu bulduğumuz teklifleri sıralıyor, üçüncü kısımda ise kurumun şartlandığı neoliberal zihniyete ait tenkitlerimizi lisana getiriyoruz.
TÜRKİYE’NİN POTANSİYEL BÜYÜME SURATI YÜZDE 3,3’E DÜŞTÜ
IMF raporunun temel bulguları unsur husus şöyle sıralanabilir:
>> Türkiye ekonomisinin 2021 yılında, 2020’deki keskin yavaşlamanın yarattığı baz tesiriyle yüzde 5,8 büyümesini bekliyor. Ne var ki, 2022-2026 arası 5 yılda büyüme oranını yüzde 3,3’e çekiyor. Buradan iktisadın “potansiyel büyüme hızının” yüzde 3,3 civarında düşük sayılabilecek bir tempoda gelişmesini öngördüğü ortaya çıkıyor.
>> 2021’de büyümeye yüzde 5,3 katkı yapması kestirim edilen net ihracatın, 2023’ten itibaren tekrar eksiye dönmesini beklediği görülüyor.
>> 2021’de yüzde 16,5 kestirim ettiği yılsonu enflasyonunun, yüzde 12,5’te istikrar kazanacağı projeksiyonu yapılıyor. Böylece enflasyonu yüzde 5’e indirme maksadının gerçekçi bulunmadığı anlaşılıyor.
>> Bu yıl yüzde 12,5’e ineceğini iddia ettiği işsizliğin de 2026’da hala yüzde 10,5 seviyesinde kalmasını bekliyor. Böylece Türkiye’nin en ağır toplumsal sorunu işsizliğin alt edilmesinde de fazla uzaklık alınmasından umutlu olmadığı ortaya çıkıyor.
>> Türkiye iktisadının giderek dış kaynaklara dayalı kredi büyümesinin tetiklediği talebe bel bağladığı vurgulanıyor. Bu sayede yaratılan büyüme cari açığı büyütüyor, dış açığın borçla finanse edilmesi yabancı finansmana daha da fazla ihtiyaç duyulan bir kısır döngü yaratıyor. Kamu bankalarının süratli kredi genişlemesinde başı çekmeleri sonucu enflasyon denetimden çıkıyor, TL’ye güvensizlik dolarizasyon eğilimini artırıyor.
>> IMF dataları bir anlamda “128 milyar dolar nerede?” tartışmasına katkıda bulunuyor. 2020’de ihracat reeskont kredileri, döviz swapleri, altın hareketleri, döviz cinsi net dış ve iç borçlanmalar göz önüne alınıp, Botaş’a döviz satışları düşülünce, Merkez Bankası rezervlerinin 95 milyar dolar artacağı hesaplanıyor. Ne var ki tam bilakis net memleketler arası rezervlerin 27 milyar dolar düştüğü gözleniyor. Buradan kamu bankaları aracılığıyla 122 milyar dolar civarında döviz satışı yapıldığı sonucu çıkıyor.
>> Rapor haftalık repo oranını yüzde 19’a yükselten mali sıkılaşmayı olumlu karşıladığını belirttikten sonra; bırakın yılın ilerleyen aylarında faiz indirimini, enflasyonun gerçek faizleri aşağı çekmesi halinde ek sıkılaştırmayı salık veriyor.
>> Türkiye iktisadının 2020’nin ikinci çeyreğindeki salgın nedenli sakinliğe çabuk refleks verip 2020’yi olumlu büyümeyle kapatan az sayıda iktisattan biri olması övülüyor. Ne var ki uygulanan tedbirlerin, piyasalara likidite pompalamaya dayanan kredi ve garanti temelli olduğu, bütçeden nakdi yardımların çok hudutlu kaldığı belirtiliyor. Fakirlere 1,5 milyon kişi daha eklenmesi acı gerçeği hatırlatılıyor.
>> Böylesine büyük dış finansman ihtiyacıyla, döviz mevduat hesaplarının yüksekliğiyle, düşük rezerv seviyesiyle iktisadın şoklara açık olduğunun altı çiziliyor. IMF’ye nazaran, yeni bir mali gevşeme, öbür bir sözle faiz indirimi en değerli iç ekonomik risk. Gelişmiş ülkelerdeki muhtemel faiz artışları ve global seviyede riskten kaçış psikolojisinin hâkim olması ise esas dış riskler. Öbür riskler ise aşılamada aksaklıklar ve olumsuz jeopolitik gelişmeler diye sıralanıyor.
IMF’DEN BİRTAKIM YERİNDE TENKİTLER
IMF raporunda bizim de katılacağımız, hiç olmazsa bu türlü yapılsaydı diyerek imzamızı atacağımız çok sayıda tenkide yer veriliyor. İşte birtakım satır başları:
>> Pandemi karşısında para ve kredi genişlemesine dayanan ağır bir likidite enjeksiyonu yaşandı. Buna rağmen sıhhat harcamaları; hanehalkına, firmalara ve çalışanlara direkt nakit ödemesi takviyeleri ise GSYH’nin yüzde 2’si civarında çok düşük seyretti. Bütçe açığının GSYH’nin yalnızca yüzde 0,5’i ile hudutla kalması, Türkiye’nin misal ülkelerin tersine fazla sıkı maliye siyasetleri izlediğini gösteriyor.
>> Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) projelerinin kontrolü sıkılaştırılmalı, bilgilerin şeffaf biçimde kamuoyuna açıklanması sağlanmalı. Bütçe dışı fonlar da birebir biçimde şeffaf ve kontrole açık hale getirilmeli. Varlık Fonu’nun yatırım ve borçlanmaları bütçede gösterilmeli ve Sayıştay kontrolüne tabi kılınmalı.
>> İşsizlik sigortası fonunun gaye dışı kullanılarak kaynaklarının erimesine son verilmeli.
>> Kripto para piyasası yakın kontrole tabi kılınmalı, gerekli düzenlemeler getirilmeli ve süreç yapan kurumlar için kâfi sermaye koyma kaidesi uygulanmalı.
Yazının tamamı burada.
Para Tahlil
