100 yılda bir gelen bir salgında işini, gelirini kaybeden sabit masraflarını karşılama zahmetine düşen geniş bir bölüme direkt dayanak vermek yerine, bankadan borçlandırmayı tercih eden hükümet, “dünya devlerini geride bıraktığı” irtibatını yapıyor.
“Dünya devlerinin geride bırakıldığı” propagandası yapılırken doğal ki maksat vatandaş. Mayıs başında Anadolu Ajansı haberi ile “bombardıman” başladı. Bağlantı Başkanlığı’nın bu bağlantı hareketinin kokpitinde olduğu anlaşılıyordu. Çok sevdikleri kavramlarla, “algıyı diğer istikamete çekerek” aldatıcı bir bilgilendirme yapılıyordu.
“Devler” denilen de öbür gelişmekte olan ülkeler. Yoksa gelişmiş “devler” hem yurttaşına, işletmesine direkt mali takviyede hem de kredide Türkiye’nin çok ilerisinde.
O denli ki “onlar varlıklı ülke alışılmış ki verirler” diyebilecek bir tablo da yok; çünkü karşılaştırmalar GSYH’na oranla yapılıyor. Tablolar yazının devamında.
“Türkiye likit takviyeyle devleri geride bıraktı” başlıkla duyurulan haberin spotu şöyleydi: “Türkiye’nin likit dayanak oranı GSYH’sinin yüzde 9.4’ü oranında olurken, birebir kategorideki ülkeler ortasında Türkiye’ye en fazla yaklaşan ülke yüzde 6.2 ile Brezilya oldu. Çin yüzde 1.3, Rusya yüzde 1.5’te kaldı.”
Kaynak ise IMF gösterilmişti. Sayılar hakikat idi lakin ölçüm için gerçek kategoriye değil, öteki bir kategoriye, kredi patlamasındaki şampiyonluğa işaret ediliyordu.
Anadolu Ajansı “devleri geride bıraktığımızı” aşağıda paylaştığım kendi tablolarında mavi sütunlara (Toplam likidite desteği) işaret ederek yapıyordu. Meğer bakmamız gereken yer bej sütunlardı. (Ek Harcama -Sağlık dışı sektörler)
Ankara’nın uğraşı, maksadı şuydu; pandemide ekonomik kayıpları olan yurttaşlar, işletmeler ikna edilmeye çalışılıyordu. Güya yaşadıklarına bakarak değil de farklı olarak kendilerine söylenenle ikna olabileceklermiş üzere.
31 Mayıs günü kabine toplantısı sonrası açıklama yapan Cumhurbaşkanı Erdoğan şunları söyledi; “Bugün Türkiye, dünyada ulusal gelirine oranla halkına en faal, yaygın ve yüksek dengeli takviyeleri sağlayan ülkelerin başında gelmektedir.”
Erdoğan kelamlarına devam ediyordu: “Dünyada her şey güllük gülistanlık da yalnızca Türkiye’de badire yaşanıyor üzere bir hava oluşturmaya çalışanlara verilecek en hoş karşılık milletlerarası kuruluşların işte bu tespitidir”.
“Uluslararası kuruluşlar” dediği IMF idi. Vatandaşa dönüp “herkesten daha fazla yardım ettik” mealinde ikna etmeye çalışırken, IMF’nin ismini zikretmeden lakin datalarını kılavuz alarak hakemliğine başvuruyordu.
Lakin yine tekrarlayayım; IMF’nin yayımladığı bilgilerde Türkiye’ye şampiyonluk getirecek bir direkt dayanak tablosu yok. Dünya güllük gülistanlık değildi fakat yurttaşının cebine yüklü çek bırakan ülkeler önden koşuyordu.
IMF’nin tabloları şurada: Fiscal Monitor Database of Country Fiscal Measures in Response to the COVID-19 Pandemic.
IMF iki ana kümede ele alıyor; biri direkt mali dayanaklar, oburu ise garanti ve likidite takviyeleri. Direkt mali takviyeler, ismi üzerinde bütçeden direkt yurttaşlara ve işletmelere yapılan karşılıksız hibe ödemelerinden oluşuyor. Garanti ve likidite dayanakları ise tartıyla kredi kolaylıkları ve garantileri içeriyor.
Türkiye’nin verdiği direkt takviye ölçüsü IMF tablolarında, sıhhat dışı ödemelerde 10 milyar dolar, yani GSYH’nın yüzde 1.5’i olarak yer alıyor. İkinci kümede, yani kredi kolaylıkları, garantiler ve likidite takviyelerinde ise 67 milyar dolar (GSYH’nın 9.4’ü) olarak yer almış. Pekala bu ikinci kümede bu kadar yüksek olan ‘destek’ nedir? Alışılmış ki kamu bankalarının piyasaya pompaladığı yaklaşık 350 milyar TL kredi ile KGF’nin ek verdiği 118 milyar TL’lik kefalet. İşte Ankara’nın öne çıkardığı ve “devleri geride bıraktığı” tezinde olan kalem bu.
İşte bu ikinci kümeyle birlikte “destek şişirmesi” 661 milyar TL’ye ulaşıyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan da 31 Mayıs konuşmasında, salgınla uğraşta verilen mali dayanakların toplamda 661 milyar lirayı bulduğunu vurgulayarak, Türkiye’nin “salgın sürecini çok önemli ekonomik kayıplara, toplumsal badirelere, güvenlik tehditlerine maruz kalmadan geçirmesinde” çok büyük katkısı olduğunu söylüyordu.
Doğrusu 661 milyar TL’lik bir mali dayanağın büyük bir kısmının kamu bankaları kanalıyla verilen krediler olduğunu bilsem de ana detaylarını tekrar de merak ettim.
Çabucak sonraki günü, 1 Haziran günü Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, bir twitter iletisi ile şunları yazdı: “Ekonomi Islahat Programımızda yer alan hareketlerinden birini daha hayata geçirdik. Birincisini dün açıkladığımız Kamu Maliyesi Raporu, üçer aylık periyotlar prestijiyle yayımlanacak.”
Kamu Maliyesi Raporu yayımlanmıştı.
Raporu merakla okuyunca karşıma çıkan şu oldu: 661 milyar TL’lik pandemi dayanaklarının alt kalemleri olduğu üzere tablolaştırılmıştı.
Bu tablo çok açık biçimde direkt yapılan mali destek-hibe ölçülerini gösteriyor.
Tabloda yeşil renkle vurgulanan satırlar, yurttaşlara-işletmelere direkt yapılan ödemeleri gösteriyor.
Tablo, bu ödemelerin ne kadarının bütçeden ne kadarının İşsizlik Sigortası Fonu’ndan yapıldığını da gösteriyor.
Çok açık ki bütçeden şimdiye kadar yapılan direkt ödeme toplamı 11 milyar TL.
İşsizlik Fonu’ndan yapılan ise 57.3 milyar TL.
İşsizlik Fonu’nun, emekçilerin fiyatlarının bir modülü olan primlerle oluştuğu dikkate alınırsa bu fondan yapılan ödemeler, ‘işçinin parasını emekçiye ödemek’ demek.
Kamu bütçesinden pandemi nedeniyle iş, gelir kaybına uğrayan yurttaşlara kamu bütçesinden ödenen para yalnızca 11 milyar TL.
İşte bu akıl alır üzere değil. 100 yılda bir karşılaşılan yıkıcı bir salgında yurttaşlara tahsis edilen kamu kaynağının kıymeti bir otoyol irtibatlı köprüye ödenen kadar değil.
TABLO 1
Kaynak: Kamu Maliyesi Raporu – ugurses.net (Dipnotlar için metnin sonuna bakınız)
Öteki kalemler ise sağlanan kolaylıklar, ertelemeler üzere takviyeler nedeniyle kamunun kaybettiği gelir ya da yüklendiği ek maliyetleri gösteriyor.
Devlet kendi cebinden ne harcadıysa hangi vergiden vazgeçip ötelediyse en son olarak bütçe istikrarına yansıyor bunlar.
Yani bunların hepsinin cari yıl içine yansıyan toplam maliyetini, kesin olarak bütçe açığında görüyoruz. 2021 bütçe açığına da yansıyacak.
Neyse ki Kamu Maliyesi Raporu’nda öbür ülkelerle birlikte bütçe açığındaki değişim grafikle gösteriliyordu:
ugurses.net Kaynak: Kamu Maliyesi Raporu
Grafikte başka ülkelerin pandemi dayanakları ile bütçe açıklarının nasıl büyüdüğü açık biçimde görülürken, Türkiye’nin bütçe istikrarı GSYH’nın yüzde 2.9’undan yalnızca ve yalnızca yüzde 3.4’üne çıkmıştı. Yani binde 5’lik bir artış olmuştu.
Meğer öbür ülkelerin bütçe açıklarının GSYH’larına oranla yüzde 3.5-5 ortası arttığı görülüyordu.
Pekala IMF tablolarında bu durum nasıl görünüyordu?
TABLO 2
ugurses.net
İşte gerçek tablo bu.
“Türkiye’de kahır yaşanıyor üzere bir hava oluşturmaya çalışanlara verilecek en hoş yanıt milletlerarası kuruluşların işte bu tespitidir” derken, Cumhurbaşkanı Erdoğan farkında mıydı bilmiyorum; lakin o memleketler arası kuruluş bize Türkiye’nin en düşük direkt mali dayanak veren ülke olduğunu söylüyordu, yayımladığı tablolarda.
ABD’nin üç başka ek bütçe ile yurttaşlarına çek dağıttığını anımsayalım. İşte bu kategoride G20’nin son 3’ünde yer alıyoruz.
Bitmedi; OECD’nin 31 Mayıs’ta yayımladığı raporda da misal bir saptama var. Aslında kullandıkları data de IMF tabanlı. Orada da Türkiye’nin direkt dayanağı GSYH’nın yüzde 1.9’u hesaplamışlar. BU da IMF bilgilerindeki sıhhat harcamaları ile sıhhat dışı harcama toplamına eşit. Burada da görülüyor ki kendi kümesindeki ülkelerin harcadığının yarısından az.
Kaynak: OECD
Tekrar başa dönelim; hakikat Türkiye kendi kümesinde likidite takviyesinde en yakın rakibinin yüzde 50 fazlasını yaptı. Lakin bunu ne değerine yaptı? Döviz rezervlerini boşaltıp, Merkez Bankası’nı 60 milyar dolar borçlu hale getirerek, ülkeyi kırılgan ve ödemeler istikrarı krizi eşine getirip bırakarak.
Birden fazla ülkenin siyaset yapıcıları, mali dayanağı hane halkına verirken, buradan iktisada akacak talebin, kapanma ve karantina şartları nedeniyle iş ve hasılat kaybına uğrayan iş kesitine akmasını sağlamak istediler. Bizde ise talebi besleyecek direkt gelir transferi yerine, kredi patlaması ile döviz, altın ve ithal araba talebi patlatıldı.
TABLO 3
Yalnızca alıntıdır, tablolar, dipnotlar ve makalenin geri kalanı için Uğur Gürses blog sitesini ziyaret edin
Kılıçdaroğlu: “Esnaf hibe dayanağından yararlanamıyor”
OECD: Türkiye’nin halkına direkt takviyesi çok az, kredi dayanağıyla bu iş sürmez
Prof. Dr. Selva Demiralp: Erdoğan’ın faiz açıklaması- yüzde 7 büyüme o sayedeydi
Para Tahlil
