Protokol rezerv satışları için değil, Merkez Bankası’nın Hazine’ye sunduğu bankacılık hizmetlerine ait olarak yapılmıştı.
128 milyar doların nereye gittiğiyle ilgili iktidar yetkilileri ve Merkez Bankası Başkanı’nın yaptığı açıklamalardan geriye ne kaldı? Satışların Merkez Bankası ile Hazine ortasındaki bir protokol aracılığıyla yapıldığının doğrulanması dışında neredeyse hiçbir şey. “Doğrulanması” diyorum zira satışların protokol aracılığıyla yapıldığını bir yıldan fazla bir vakit evvel T24’te yazmıştım.
Merkez Bankası Başkanı Şahap Kavcıoğlu ile Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan protokolden kelam etti lakin içeriğini açıklamadıkları için ortaya bu sefer kent efsaneleri çıktı: Protokol 128 milyar dolar satılsın diye yapılmıştı; hayır protokol öbür maksatla yapılmış, sonradan 128 milyar dolarla ilgili husus eklenmişti… Bunlar yanlışsız değil.
1) “Protokol 128 milyar doları satmak için yapıldı”
Protokol rezerv satışları için değil, Merkez Bankası’nın Hazine’ye sunduğu bankacılık hizmetlerine ait olarak yapılmıştı. Biraz sonra göreceğimiz üzere rezerv satışına karar verildiğinde asıl hedefinden farklı kullanıldı. Bir manada protokol esnetildi.
Protokol, Merkez Bankası’nın Hazine’ye sunduğu bankacılık hizmetlerine ait bir mutabakat metniydi. Hazine’nin dış borç ödemeleri, Merkez Bankası nezdindeki mevduatı üzere hususlarla ilgiliydi.
Birebir bahiste daha evvel de Hazine ve Merkez Bankası ortasında çeşitli protokoller yapılmıştı. Yani 2017’deki protokol aslında tahminen de on küsur yıldır çeşitli defalar farklı biçimlerde düzenlenmiş, yenilenmiş, bazen de değişikliklere uğramış bir metin. Birtakım versiyonlarda imzaların orta kademeye kadar inebildiği söyleniyor. Aslında kamu kurumları ortasında çokça örneği görülen bir düzenleme.
Protokol birinci yapıldığında emel rezerv satışının önünü açmak değildi. Gaye aslında döviz satımı değil, alımıydı. Protokolden evvel Hazine yabancı para ödemesi yapacak olduğunda Merkez Bankası’ndan döviz alıyordu. Protokol, Hazine’nin gerekirse piyasadan da (yani kamu bankalarından) döviz alımının önünü açtı. Alım tarafıyla ilgili bu düzenleme yapılınca Hazine’nin kendisine ilişkin dövizi piyasada satabilmesi konusu da protokolde düzenlendi.
Tekrarlayacak olursak, protokol birinci yapıldığında hedef Merkez Bankası rezervlerinden satış yapmak değildi. Merkez Bankası Lideri Kavcıoğlu’nun Anadolu Ajansı’na açıklaması da bunu teyit ediyor. Kavcıoğlu şöyle dedi: “Hazine Müsteşarlığı’nın TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası) nezdindeki hesapları kullanılarak yapılacak döviz alım-satım süreçlerinin para ve kur siyasetleri çerçevesiyle uyumlu gerçekleştirilmesi için gerekli uyumun sağlanmasına ait temellerin belirlenmesi amacıyla… protokol tesis edilmiştir.” Bu cümlenin Türkçe meali: “Zaman vakit Hazine’nin döviz alım satım süreçleri oluyor. Bunlar Merkez Bankası nezdindeki hesaplarından gerçekleşiyor. Protokol, Hazine’nin piyasaların durumuna nazaran bu süreci piyasadan da (yani kamu bankalarından da) yapmasının önünü açtı.”
Hazine’nin kendi döviz alımını kendisinin yapması, doğal gaz ödemeleri için olağanda Merkez Bankası’ndan alım yapan BOTAŞ’ın vakit zaman piyasadan süreç yapmasına benziyordu.
Rahip Brunson olayının tesiriyle doların patladığı 2018 ağustosunda Merkez Bankası’nın döviz satmaması, yani kamu bankalarının bir rol üstlenmemesi de, başlangıçtaki hedefin rezerv satışı olmadığının bir göstergesi. Pekala öyleyse Hazine aracılığıyla kamu bankaları üzerinden satışlar nasıl başladı?
2018 ağustosunda dolar patlamış, Merkez Bankası siyaset faizini yüzde 24’e çıkararak kanamayı bir ölçüde durdurmuştu. 2019 yılının mart ayında mahallî seçimler vardı. İktidar seçime giderken piyasanın biraz canlanmasını, finansal şartların gevşemesini istiyordu. Yüzde 24’lük siyaset faizi buna pürüz oluşturuyordu. Üstelik bir orta yüzde 24’lük faiz bile yetersiz kalmış, Merkez Bankası likiditeyi de sıkıştırmak zorunda kalmıştı. Bu kurallarda ek bir faiz artırımı siyasi ve ekonomik intihar olurdu. İşte bu nedenle, yani para siyasetinde yer olmadığı için, piyasaları dengeleme gayesine yönelik olarak döviz satışı gündeme geldi. Devrin Merkez Bankası lideri rezerv satışına ikna edilemeyince kimi yöneticiler, meşhur protokolün lafzi açıdan Hazine’nin Merkez Bankası’ndan döviz talebine imkan tanıdığını tez ettiler. Aslında bu yorum lafzen hakikat ancak protokolün ruhu ve hedefi açısından yanlıştı. Ama aranan gedik bulunmuştu. Protokole dayanılarak kamu bankalarına rezerv aktarılmaya ve oradan satış yapılmaya başlandı.
2) “Protokolle Merkez Bankası rezervlerini Hazine’ye devretti”
Hayır. Merkez Bankası yasası açık, rezervler bankanın idaresinde. Hukuk hiyerarşisinde daha altta yer alan protokolle bu yetkiyi devretmek mümkün değil. İş akışı şöyleydi: Hazine Merkez Bankası’ndan talepte bulunuyor, aldığı dövizi bir kamu bankasına transfer ettiriyor ve satışlar oradan yapılıyordu. Bu hukuksal manada bir yetki yahut kaynak evresi değildi.
3) “128 milyar doları art kapıdan satmak için protokolü kapalı yaptılar”
Bu pek hakikat değil. Kamu kurumları ortasında bu tip protokoller daima yapılıyor ve kamuya açıklanmasının mantığı olmadığı için gün yüzüne çıkmıyor.
4) “Rezerv satışının tek tüzel desteği kelam konusu protokol”
5) “Protokolün imzalandığı tarihten 22 gün evvel yürürlüğe konulması hukuk dışı”
Yazının tamamı burada.
Para Tahlil
