“Sosyal sözleşme” üzerinde fazla düşünmeden çabucak her gün dâhil olduğumuz aktiviteler demek. Çocuklarımızı nasıl yetiştirdiğimiz, eğitimle nasıl meşgul olduğumuz, patronlarımızdan ne beklediğimiz, hastalık ve yaşlılık devirlerini nasıl geçirdiğimiz daima bu toplumsal mukavelelerin sonuçları. Tüm bu faaliyetler, karşılıklı yarar için diğerleriyle işbirliği yapmamızı gerektirmekte ve bu işbirliğinin kuralları toplumumuzdaki toplumsal mukaveleyi ve hayatımızın formunu tanımlamakta.
Yasalar ve normlar bu günlük etkileşimlerin temelini hazırlar. Birtakım toplumlarda, toplumsal kontrat karşılıklı dayanak için daha çok ailelere ve topluluklara dayanır; başkalarında, piyasa ve devlet daha büyük bir rol oynar. Lakin tüm toplumlarda yetişkin insanların, genç, yaşlı yahut kendilerine bakamayacak durumda olmalarında bakılabilmek için ortak iyiye katkıda bulunmaları beklenir.
Pandemi, en savunmasız olanları (yaşlılar, hastalar, bayanlar ve garantisiz işlerde çalışanlar) en güç ve daha da berbatlaşan mevcut eşitsizlikleri ortaya döken ir formda dünyayı vurdu. Toplumsal kontratlardaki sıkıntıların izlerini kutuplaşmış siyasette, kültür savaşlarında, eşitsizlik ve ırk üzerindeki çatışmalarda ve iklim değişikliği üzerindeki kuşaklararası gerginliklerde yakalamak mümkün. Çin, Avrupa, Hindistan ve ABD’deki her beş bireyden dördü sistemin kendileri için çalışmadığını düşünüyor ve birden fazla gelişmiş iktisatta ebeveynler çocuklarının olduğundan daha makus durumda olacağından korkuyor.
Bu hoşnutsuzlukların birçok, mevcut toplumsal kontratların insanların hem güvenlik hem de fırsat beklentilerini karşılayamamasından kaynaklanmakta. Eski düzenlemeler, toplum üzerindeki genel tesirleri olumlu olanlar da dâhil olmak üzere çeşitli faktörler tarafından değişti. Bunlar ortasında çığır açan teknolojik değişim, giderek daha fazla eğitimli bayanın işgücü piyasasına girmesi sayılabilir. İleriye baktığımızda, nüfusun yaşlanması yaşlıları desteklemek için yeni yollar bulmamız gerektiği manasına geliyor ve iklim değişikliği bizi dünyayı çevresel olarak sürdürülebilir hale getirmek için daha da fazla çalışmaya zorluyor.
Bununla birlikte, iyi haber, insanların güvenlik ve fırsat muhtaçlığını karşılayabilecek ve birebir vakitte toplumu bir bütün olarak etkileyen zorlukları ele alan yeni bir toplumsal mukavelenin mümkün olması. Bu yeni toplumsal kontratın ise üç temeli olmalı: güvenlik, ortak risk ve fırsat.
Güvenlik
İşgücü piyasaları daha esnek hale geldi ve kayıt dışı çalışma artık hem gelişmekte olan hem de gelişmiş ekonomilerde hayatın ortak bir özelliği. Giderek, toplumda kendi başımıza kalmaktayız. İstikrar giderek, personeller için iş güvenliğinden patronlar için esneklik tarafında eğildi.
Her toplum, kimsenin altına düşemeyeceği bir geliri yer olarak belirleyebilir. Bu, gelişmekte olan ekonomilerdeki nakit transfer programları yahut gelişmiş ekonomilerdeki düşük fiyatlı çalışanlar için vergi kredileri ile sağlanabilir. En azından toplumlar yaşlılıkta fakirliği önlemek için temel sıhhat paketine ve taban devlet emekli maaşına erişimi sağlamalıdır. Hastalık müsaadesi, işsizlik sigortası ve tekrar vasıflandırmaya erişim, iş mukavelesinin çeşidine bakılmaksızın sağlanmalıdır. Gelişmekte olan ekonomilerde bu, resmi bölüme daha fazla emekçi getirmek manasına gelir; gelişmiş ekonomilerde, patronların esnek emekçilere yardım ödemesi manasına gelir. Sonuç olarak, iyi bir hayat için herkesin en az güvenlik düzeyine sahip olması gerekir.
Paylaşılan risk
Toplumumuzda çok fazla sayıda risk, toplu olarak daha verimli yönetilebilecekken bireyler tarafından karşılanmakta. Patron esnekliği, piyasa şartlarına bağlı olarak çalışanları işe alabilmek ve işten çıkarabilmek kelam konusu olduğunda, personellere yeni bir iş bulana kadar işsizlik sigortası ve tekrar eğitim garantisi verilirse fizibil hale gelir. Ekonomik şoklardan kaynaklanan riskler patronlar ve toplum tarafından bir bütün olarak paylaşılmalı ve yalnızca bireylere bırakılmamalıdır.
Çocuk bakımı, sıhhat ve yaşlılık etrafında de emsal bir risk yine dengelenmesi gerekir. Örneğin, ebeveyn müsaadesi maliyetlerinin ekseriyetle patronlar tarafından karşılanmasının mantığı çok net değil. Genel vergilendirme yoluyla finanse edilmesi işgücü piyasasında bayan ve erkekler için daha eşit bir oyun alanı yaratırken firmalar için, bilhassa de daha küçük olanlar için, daha az yük oluşturacaktır.
Misal halde, birçok sıhhat riski, büyük bir popülasyonda gruplandırılarak daha verimli bir halde yönetilir. Emeklilik yaşlarının hayat beklentisine bağlanması, bireylerin emeklilikleri için gereğince tasarruf etmelerini sağlayacaktır. Yaşlılıkta finansal güvenlik, ekseriyetle olduğu üzere istihdama bağlamak yerine genel vergilendirme yoluyla finanse edilebilir, Emeklilik planlarına otomatik kayıt ve yaşlılık bakımı için sigorta, insanlara hayatlarının sonunda daha fazla güvenlik sağlayacaktır.
Fırsat
Birçok vakit, insanlara ilerleme fırsatları verilmediği için yetenek boşa harcanıyor. Örneğin Danimarka’da, bir kişinin daha düşük gelirden orta gelire yükselmesi ortalama iki jenerasyon sürer; Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri’nde beş jenerasyon alır; ve Brezilya, Kolombiya ve Güney Afrika üzere ülkelerde dokuz jenerasyondan fazla sürer. Birçok ülkede, fırsat mimarisi fakir ailelerde doğan bayanları, azınlıkları ve çocukları, geride tutma eğilimindedir.
Herkesin yeteneklerinden yararlanmak yalnızca bir adalet sıkıntısı değildir; iktisat için de iyidir.
Tüm bu yetenekleri nasıl kullanabiliriz? Erkenden başlayarak: Hayatın birinci 1000 günü beyin gelişimi için en kıymetlisidir. Bu devirde müdahale etmek, fırsatları eşitlemenin ve gelecekteki öğrenme için temel hünerleri sağlamanın en tesirli yoludur.
Okul öncesi çocuklar için ekstra beslenme ve ebeveynlik hünerlerine yardımcı olmak, daha iyi eğitim sonuçları ve daha yüksek gelirler için de daha iyi bir hayat sağlar.
Tüm gençler eğitim ve öğretim hakkına ve çok daha uzun meslekler üzerinde ek marifet gelişimini ödeyebilmek için bir ömür uzunluğu fon hakkına sahip olmalıdır. Yetişkin tahsili ile ilgili yüzlerce çalışma, patronlara güçlü temasların, erken müdahalenin ve daima finansmanın insanları ne kadar iş başında tutabileceğini ve topluma katkıda bulunabileceğini göstermektedir.
Fonlamak mümkün mü?
Yeni bir toplumsal kontrat daha yüksek vergiler, daha fazla tekrar dağıtım ve daha büyük bir refah devleti ile ilgili değildir. Bilakis, fırsat ve güvenliğin toplum genelinde nasıl dağıtıldığını temelden yine düzenlemek ve eşitlemekle ilgilidir. Bu, verimliliği artıracak ve çocuk bakımı, sıhhat, iş ve yaşlılıkla ilgili bu kadar kaygıya neden olan riskleri daha verimli bir biçimde paylaştıracaktır. Karbon ve sigara üzere daha az istediğimiz şeyleri vergilendirmeli ve eğitim ve daha yeşil bir iktisat üzere daha çok istediğimiz şeyleri sübvanse etmeliyiz. Herkese yeteneklerini kullanma ve katkıda bulunma fırsatı vermek, daha sonra tekrar dağıtım gereksinimini azaltır.
Bu türlü bir dönüşümü sağlayacak milletlerarası bir sistem koşuldur. Bu, milletlerarası finans kurumlarının toplumların minimum gelir, eğitim ve sıhhat hizmetlerine yatırım yapmasına ve desteklemesine yardımcı olacak kaynaklara sahip olmasını sağlamak manasına gelir. Tıpkı vakitte global vergilendirmeyle ilgili daha iyi kurallar manasına gelir, böylelikle şirketler ekonomik faaliyetlerin gerçekleştiği yerlerde bu şirketlerin faaliyet gösterdiği bireylerin faydasına vergi öderler. Bu türlü bir milletlerarası sistem, hem verimli hem de adil ve hasebiyle halk takviyesini toplama mümkünlüğü daha yüksek bir toplumsal mukavele ile global ekonomiyi destekleyecektir.
IMF Blog / MINOUCHE SHAFIK
Para Tahlil
